Elbet cemiyet-i beşerde, içtimaî binada, görmek görünmek için şu mertebe denilen bir penceresi var.
Ger pencere kamet-i himmetinden yüksekse, tekebbürle tetâvül edecek, uzanacak. Ger pencere kamet-i himmetinden alçaksa, tevazuyla tekavvüs edecek, eğilecek.
Kâmillerde, büyüklük mikyasıdır küçüklük. Nâkıslarda, küçüklük mizanıdır büyüklük.(Lemeât)
S – Neden tekebbür küçüklük alâmetidir?
C
– Zira, herbir insan için, içinde görünecek ve onunla nâsı temâşâ edecek bir mertebe-i haysiyet ve şöhret vardır. İşte, o mertebe eğer kamet-i istidadından daha yüksek ise; o, o seviyede görünmek için tekebbür ile ona uzanıp tetavül ve tekebbür edecektir. Şayet kıymet ve istihkakı daha bülend ise, tevazu ile tekavvüs edip ona eğilecektir.(Münâzarat)
Büyük görünmeye çalışmak küçüklük alametidir.
Ey çok enâniyetli, bencillik ve benlik duygusu gelişmiş, kafası ve aklı kendini büyük gösterip başkasını küçük gören insan, şu değerlendirme ölçüsünü bilmelidir.
Her insan toplum hayatında sosyal hayat binasında, görmek ve görünmek için bu binanın penceresinden bir mertebeden görünmek ve görmek ister.
Eğer o sosyal hayat binasının penceresi insanın değer derecesinden yüksek ise yani insan o pencereye yetişemiyor ve pencereden küçük ise kendini beğenmişlik duygusu ile uzanacak, yükselip zıplayacak ki kendini göstersin.
Eğer o sosyal hayat binasının penceresi; çaba, gayretin boyu ve derecesi alçaksa alçak gönüllülük ve herkese değer verme özelliği ile bükülüp eğilerek tevâzusunu gösterecektir.
Onun için kâmil insanlarda büyüklük ölçüsü küçüklük alametidir ve alçak gönüllülüktür. Noksan insanlarda ise küçüklük ölçüsü büyüklük ve gurur alametidir.
Demek ki büyük görünmeye kalkanlar esasında kendilerini sosyal hayatta küçültüyorlar haberleri dâhi olmuyor.
Ey nefis, sen büyük görünme yoksa küçülürsün. Başını kuma sokarak kendini avcıya hedef ediyorsun haberin dâhi olmuyor. Ancak çok gülünç ve aciz bir duruma düşüyorsun haberin olsun.